Harde deadline: 14 april is het ‘buigen of barsten`

Het kabinet moet gemeenten vóór 15 april financieel tegemoetkomen, anders stapt de VNG naar de rechter en trekt het zich terug uit het woonakkoord en het zorgakkoord. Dat kondigde VNG-voorzitter Sharon Dijksma vrijdagochtend aan tegenover een delegatie van lokale bestuurders. Zij stemden massaal in met het voorstel van de gemeentekoepel, al wilden sommigen nu al naar de rechter.

Kookpunt

De boodschap is niet nieuw, maar de groeiende onvrede vanuit de lokale overheid komt nu wel echt tot een kookpunt. Waar de strijd tot op heden met woorden en in overleg werd gevoerd, komt de juridische escalatie nu echt met rasse schreden dichterbij. Volgens Dijksma is die juridische strijd pas recent opportuun geworden, met de publicatie van het deskundigenrapport van de Commissie Van Ark. Daarmee is het volgens de VNG-voorzitter aantoonbaar geworden dat gemeenten tekort zijn gedaan. En dat het rijk zich niet houdt aan de gemeentewet.

Gesprekken moeizaam

De afgelopen weken verliep het contact met het kabinet moeizaam, gaf Dijksma toe. ‘De staatssecretaris weet al jaren dat het rapport Van Ark er aan zat te komen. Toch kwamen ze met helemaal niets naar het meest recente overhedenoverleg. We laten ons niet met een kluitje in het riet sturen.’ Ook Ina Adema, voorzitter van het Interprovinciaal Overleg, was bij die gesprekken. Het overleg tussen de gemeenten en het kabinet verliep zo stroef, dat er aan het einde van de vergadering slechts enkele minuten over was om de provinciale agenda te bespreken.

Brieven liggen klaar

Het feit dat er tussen overheden zulke slechte verhoudingen zijn ontstaan is volgens Dijksma van de zotte. Juist nu er zoveel geopolitieke instabiliteit is ‘Het zou niet zo moeten zijn dan overheden tegenover elkaar staan in de rechtbank’, voegde Leonard Geluk, algemeen directeur van de VNG, daaraan toe. ‘Maar de rijksoverheid houdt zich niet aan de enige wet die ons als gemeenten beschermt.’ De VNG bluft niet, verzekerde hij de aanwezige leden. De brieven liggen al klaar, zo liet hij zien op het grote scherm. ls er 14 april geen compensatie voor gemeenten komt, gaan die 15 april de deur uit.

Drieledig

De rechtsgang van de VNG zal drieledig zijn. Allereerst komt er een civiele procedure. De staat krijgt een dagvaarding op de deurmat met de boodschap dat ze zich aan hun verantwoordelijkheden moeten houden. Een ingebrekestelling dus. Daarnaast moeten gemeente bezwaar gaan indienen tegen de gemeentefondsbeschikking uit 2023 en 2024. Met terugwerkende kracht wordt er compensatie geëist.

Van Ark

Ten slotte stapt de VNG naar de Raad van State, met als doel te bewerkstelligen dat het rijk in de toekomst niet nogmaals kan verzaken zich aan haar wettelijke taak om de decentrale overheden voldoende te financieren te houden. ‘Opvolging van Van Ark is een basisvoorwaarde’, aldus Dijksma. ‘Als dat niet lukt dan houdt het op.’

Uit de akkoorden

Naast de juridische stappen die de VNG zal zetten, mocht het kabinet medio april geen toezeggingen kunnen doen, kondigt het bestuur ook aan dan uit het woonakkoord en uit het zorgakkoord te stappen. Als het kabinet niet wil luisteren, dan moet het maar voelen, lijkt de gedachtegang.

Kabinetsleden

Dijksma gaf overigens aan dat staatssecretaris Vincent Karremans inmiddels welwillend lijkt te zijn om de gemeenten tegemoet te komen, maar sprak ook haar twijfels uit over de vraag of hij dit binnen het kabinet rond zou kunnen krijgen. Ton Heerts, burgemeester van Apeldoorn en daarnaast waarnemend voorzitter van de VNG-commissie Bestuur en Veiligheid, stelde daarbij dat de VNG tegenwoordig aan tafel zit met mensen ‘die hun dossiers niet lezen’.

Niet verder opschuiven

In de zaal bleek unaniem steun te zijn voor de lijn van de VNG. ‘Dit is de tijd om de streep die we in het zand hebben getrokken daar te laten staan’, zo bepleitte Rob Duiven, landelijk voorzitter van het actiecomité Raden in verzet. ‘Als we dit voorbij laten gaan kunnen we in de toekomst nooit meer een serieus geluid laten horen.’ Wethouders van steden als Hengelo en Weert lieten weten dat het bestuur geen genoegen mag nemen met enkel compensatie van de jeugdzorg. Het gaat om een groter vraagstuk, het gehele ravijn.

‘Kabinet neemt gemeenten niet serieus’

Ani Zalinyan, wethouder uit Heemskerk, liet ook van zich horen. Volgens haar gaat de discussie die er nu ligt eigenlijk over veel meer dan jeugdzorg, en zelfs over meer dan alleen het ravijnjaar. ‘Het kabinet neemt gemeenten totaal niet serieus’, stelde zij. Niet alleen op het gebied van financiën, maar ook in andere dossiers zoals waterkwaliteit lukt het volgens haar niet om als volwaardig gesprekspartner aan tafel te komen.

Wageningen wil nu al naar de rechter

Vanuit Wageningen kwam bij monde van wethouder Floor Vermeulen het betoog direct vandaag al de juridische procedure te starten. ‘We zijn al met een kluitje in het riet gestuurd’, zo bepleitte hij. ‘Het kan niet zo zijn dat het nog steeds niet opgelost is. Als we nu al de juridische procedure starten, dan laten we echt zien dat we ons beloften waar maken. Het is jammer, maar dat is de enige taal waar men tegenwoordig nog naar luistert.’

Geen holle kreet

Dijksma zegt dat het ze heeft overwogen direct naar de rechter te stappen, toen het meest recente overhedenoverleg zo onbevredigend verliep. Dat zou naar inschatting van het VNG-bestuur de verhouding dusdanig op scherp zetten dat het onverstandig zou zijn. ‘Maar ze kennen mij in Den Haag’, verzekerde de burgemeester van Utrecht de aanwezige leden. ‘Ze weten dat dit geen holle kreet is. En daarnaast, 15 april is al bijna, het gaat maar om een paar weken.’